Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Artykuł 1: Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi w swej godności i w swych prawach. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa. Prawa człowieka przysługują każdej osobie bez względu na płeć, język, kolor skóry, narodowość, pochodzenie społeczne, orientację seksualną, wyznanie, światopogląd, poglądy polityczne, niepełnosprawność i jakąkolwiek inną cechę. Wynikają one z godności osobowej człowieka. Definicja praw człowieka - Przyrodzone: przysługują każdej osobie z racji urodzenia, faktu bycia człowiekiem - Niezbywalne: żaden człowiek nie może zrzec się swoich praw - Nienaruszalne: żadna władza nie może odebrać tych praw - Powszechne lub uniwersalne: są takie same dla każdego człowieka na świecie, niezależnie od koloru skóry, narodowości, płci, wieku, wyznania, poglądów, orientacji seksualnej - Podstawowe/ fundamentalne: posiadanie tych praw daje człowiekowi możliwość rozwoju i korzystania z wszelkich innych praw Rodzaje praw człowieka: ? osobiste - zabezpieczają jednostkę przed nadmierną ingerencją państwa w jej życie prywatne ? obywatelskie - uprawnienia przysługujące jednostce danego państwa ? polityczne - gwarantują jednostce nieskrępowany udział w życiu politycznym i możliwość aktywnego udziału w rządzeniu państwem, w kształtowaniu jego polityki. Prawa te powiązane są z ustrojem demokratycznym. ? ekonomiczne ? dotyczą bezpośrednio ekonomicznej egzystencji jednostki ? społeczne - zapewniają każdemu człowiekowi elementarne poczucie bezpieczeństwa socjalnego ? kulturalne - zapewniają prawo do ochrony i korzystania z dóbr kultury krajowej i światowej Generacje praw człowieka: I Generacja praw człowieka Prawa osobiste, obywatelskie i polityczne; zostały sformułowane w oświeceniu (na przełomie XVIII i XIX wieku) pod wpływem koncepcji liberalnych. Prawa te zostały zawarte w Pakcie Praw Obywatelskich i politycznych z 1966 r. Przykłady: prawo do życia, prawo do prywatności, prawo do wolności wyznania, prawo do rzetelnego procesu sądowego, wolność od tortur, prawo do zgromadzeń, prawo do stowarzyszania się, prawo do uczestnictwa w wyborach. II Generacja praw człowieka Prawa ekonomiczne, społeczne i kulturalne; pojawiły się pod koniec XIX w. Gwarantują minimum socjalne konieczne do swobodnego korzystania z praw I generacji. Zapisywane są w konstytucjach różnych państw od czasu zakończenia I wojny światowej. Formułuje je także Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 1966 r. Przykłady: prawo do własności, prawo do edukacji, prawo do korzystania z dóbr kultury, prawo do emerytury, prawo do urlopu, prawo do pracy, prawo do zasiłku III Generacja praw człowieka Prawa solidarnościowe; są to prawa kolektywne, przysługują społeczeństwom - ich podmiotem są grupy ludzi, ale nie pojedynczy człowiek. Ukształtowały się w latach 70. XX w., jednak można je spotkać już wcześniej. Ich przestrzeganie ma umożliwić ludziom swobodne korzystania z praw obu wcześniejszych generacji. Przykłady: prawo do życia w pokoju, prawo życia w demokracji, prawo do życia w czystym środowisku Geneza i ewolucja praw człowieka Refleksje filozoficzne na temat praw człowieka sięgają starożytności, upowszechnienie wskazań dekalogu, spowodowało, że życie ludzkie zaczęło być chronione prawem boskim. Pierwszym aktem dotyczącym ochrony praw jednostki była Wielka Karta Swobód (1215 r.), wydana przez króla Anglii, Jana bez Ziemi. Większego znaczenia idee praw człowieka nabrały w myśli oświecenia, skąd przeniknęły do pierwszych aktów państwowoprawnych. Najważniejsze z nich to Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej z 1776 r. oraz Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela we Francji z roku 1789. Stworzyły one podstawy prawne nowoczesnego podejścia do praw człowieka, co zostało upowszechnione przez rewolucję francuską i wojny napoleońskie, znajdując formalne odzwierciedlenie w licznych konstytucjach oraz aktach prawnych poszczególnych państw. W XIX w. pojawiły się próby nowego spojrzenia na prawa człowieka w kontekście naturalnego i uniwersalnego odczytywania źródeł prawa międzynarodowego . W XIX i na początku XX w. uchwalono zakaz niewolnictwa wydany przez Kongres Wiedeński, uchwalono prawa mniejszości narodowych na kongresie berlińskim, konwencje haskie dotyczące prowadzenia wojny, zakaz nocnej pracy kobiet, również Liga Narodów prowadziła działania na rzecz ochrony praw mniejszości, w jej działalności doszło do umiędzynarodowienia praw człowieka i nadania im prawnego charakteru. Początek współczesnego systemu ochrony praw człowieka związany jest z podpisaniem, Karty Narodów Zjednoczonych 26 czerwca 1945 r. Pierwszym kompletnym katalogiem praw człowieka była Powszechna deklaracja praw człowieka, uchwalona 10 grudnia 1948 r. przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych. Słowniczek pojęć ? materialne prawa człowieka: konkretne prawa i wolności, przysługujące każdemu człowiekowi (np. wolność słowa, sumienia, wyznania) ? proceduralne prawa człowieka: instytucje i procedury, dzięki którym jednostka może dochodzić przysługujących jej praw (np. prawo do sądu) ? prawa pozytywne: obowiązek podjęcia przez władzę działania na rzecz jednostki ? prawa negatywne: obowiązek powstrzymania się władzy od działań w określonych obszarach naszego życia (np. wolność od tortur) Organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną i promocją praw człowieka w Polsce ? Amnesty International ? ogólnoświatowy ruch działający na rzecz praw człowieka. Jego członkowie dobrowolnie poświęcają swój czas i energię, solidaryzując się z ofiarami przypadków naruszeń praw człowieka. Cele AI to natychmiastowe zwolnienie wszystkich więźniów sumienia, sprawiedliwe i szybkie procesy sądowe dla więźniów politycznych, wyeliminowanie kary śmierci, tortur oraz innych form okrutnego traktowania, położenie kres egzekucjom pozasądowym oraz "zaginięciom". Amnesty International utrzymuje się dzięki składkom i dotacjom członków na całym świecie oraz osobom wspierającym organizację darowiznami. AI nie przyjmuje żadnych dotacji od organizacji międzyrządowych (takich jak np. UE czy Rada Europy), władz państwowych i ugrupowań politycznych. ? Helsińska Fundacja Praw Człowieka ? polski odział został założony w 1989 roku. Jego powstanie poprzedziła siedmioletnia działalność Komitetu Helsińskiego, który pracował w podziemiu od 1982 roku. Po zmianie ustroju politycznego członkowie Komitetu postanowili ujawnić się i stworzyć niezależny instytut zajmujący się edukacją i badaniami w zakresie praw człowieka. Obecnie Helsińska Fundacja Praw Człowieka jest w Europie jedną z najbardziej doświadczonych i profesjonalnie działających organizacji pozarządowych zajmujących się tą tematyką. ? Kampania Przeciw Homofonii - sporządza raporty dotyczących sytuacji mniejszości seksualnych w naszym kraju, udziela porad prawnych i psychologicznych, organizuje warsztaty dla nauczycieli i pedagogów szkolnych w ramach akcji edukacyjnej Pracownia Tolerancji. ? Centrum Praw Kobiet ? organizacja, której misją jest działanie na rzecz równego statusu kobiet i mężczyzn w życiu publicznym oraz w rodzinie. Organizacja kieruje się przekonaniem, że prawa kobiet są integralną częścią praw człowieka i podstawowych wolności, a przemoc wobec kobiet niezależnie od tego czy sprawcą jest osoba prywatna, grupa społeczna czy państwo, stanowi naruszanie praw człowieka. ? Stowarzyszenie Nigdy Więcej ? zwalcza narastającą falę nienawiści do innych narodów, odradzającej stare konflikty i szerzącej szowinizm. Do realizacji tego celu służą: działalność wydawnicza, współpraca ze środkami masowego przekazu, działalność edukacyjna i oświatowa. ? Stowarzyszenie Lambda ? misją organizacji jest budowanie pozytywnego wizerunku lesbijek, gejów, biseksualistów i transseksualistów oraz kształtowanie wobec nich akceptacji społecznej. ? Fundacja Feminoteka ? feministyczny serwis informacyjny oraz księgarnia, powstała w 2001 roku. Organizacja zajmuje się działaniem na rzecz likwidacji dyskryminacji ze względu na płeć w kulturze, literaturze sztuce, życiu publicznym, wspieraniem i upowszechnianiem problematyki kobiecej oraz problematyki gender. Podstawowe prawa człowieka i ich rola we współczesnym świecie Prawa człowieka przynależą każdemu człowiekowi bez względu na rasę, narodowość, pochodzenie, płeć, wiek, zawód, są one przyrodzone ? człowiek nabywa je przez urodzenie, powszechne ? przysługują bez wyjątku każdej osobie, niezbywalne ? nie można się ich zrzec oraz nienaruszalne ? nie można nikogo ich pozbawić. Katalog podstawowych praw człowieka Powszechnie prawa człowieka i wolności obywatelskie dzieli się na trzy generacje: Pierwsza generacja praw człowieka to trzy najważniejsze prawa ? do życia, wolności i własności. Traktuje się je jako prawa podstawowe, wynikające z natury ludzkiej, przyrodzone jego godności, niezależne od tego, jaki stan prawny obowiązuje w danym państwie. Prawa drugiej generacji obejmują swym zakresem prawa społeczne, gospodarcze i kulturalne, zapewniające byt materialny oraz rozwój fizyczny i duchowy (np. prawo do pracy i wynagrodzenia, prawo do nauki, do korzystania z osiągnięć postępu naukowego, prawo do udziału w życiu kulturalnym, do ubezpieczenia społecznego, do opieki nad rodziną) Prawa trzeciej generacji to prawa kolektywne, czyli uprawnienia przysługujące zbiorowością społecznym, narodom (np. prawo do pokoju, rozwoju, do demokracji, do czystego środowiska) Prawa obywatelskie i polityczne: - Prawo do życia - Wolność od tortur - Wolność od niewoli, poddaństwa oraz pracy przymusowej lub obowiązkowej - Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego - Prawo do sprawiedliwego procesu - Prawo do prywatności - Wolność myśli, sumienia, religii i przekonań - Wolność zrzeszania się - Prawo do własności Prawa gospodarcze, socjalne i kulturalne: - Prawo do pracy - Prawa rodziny - Prawa do godnego poziomu życia - Prawo do zdrowia - Prawo do nauki - Prawa kulturalne Międzynarodowy system ochrony praw człowieka Prawa człowieka w systemie ONZ - Podpisanie Karty Narodów Zjednoczonych ? 26 Czerwca 1945. - Konkretyzacja Karty NZ nastąpiła w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ? 10 grudnia 1948. - 6 grudnia 1966 przyjęto: Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, (weszły w życie w 1976.). - Od 1987 roku funkcjonuje Komitet do spraw Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych, wcielający w życie drugą generację praw człowieka. - Na podstawie Paktu praw obywatelskich i politycznych powołano w roku 1977 Komitet Praw Człowieka, sprawuje on kontrolę nad realizacją tego paktu przez państwa. - W grudniu 1993 roku powołano Wysokiego Komisarza do spraw Praw Człowieka, w celu sprawniejszej koordynacji działań ONZ. Europejski system ochrony praw człowieka - Nad realizacją ochrony praw człowieka w Europie czuwa Rada Europy - Przyjęła ona Europejska konwencja praw człowieka ? 4 listopada 1950 r. - Została ona w 1961 r. uzupełniona Europejską Kartą Socjalną, - Nad przestrzeganiem praw człowieka czuwają Europejska Komisja Praw Człowieka, Europejski Trybunał Praw Człowieka z siedzibą w Strasburgu oraz Komitet Ministrów Rady Europy. - Również Unia Europejska ma swój wkład w europejski system ochrony praw człowieka (Rzecznik Praw Obywatelskich Unii Europejskiej, Karta Praw Podstawowych, która wejdzie w życie wraz z Traktatem Lizbońskim) Afrykański system ochrony praw człowieka. - Afrykańska karta praw człowieka i ludów z 1981 r. - Działalność Unii Afrykańskiej na rzecz polepszenia warunków życia narodów Afryki Amerykański system ochrony praw człowieka. - 1948 Amerykańska Deklaracja Praw i Obowiązków Człowieka i Obywatela oraz powołanie Międzyamerykańskiej Komisji Praw Człowieka. - Przyjęcie Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka i powołanie na jej podstawie Międzyamerykańskiego Trybunału Praw Człowieka w 1979 r. - Protokół z San Salwador z 1988 roku, wprowadzający do systemu amerykańskiego prawa gospodarcze, socjalne i kulturalne. System pozarządowy. - Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża - Międzynarodowy Komitet Opieki nad Rannymi - Międzynarodowa Komisja Prawników - Urząd Specjalnego Sprawozdawcy do spraw Niezawisłości Sądownictwa - Komitet Helsiński USA - Międzynarodowa Helsińska Fundacja Praw Człowieka - Grupa na Rzecz Praw Mniejszości - Międzynarodowe Centrum Prawne Ochrony Praw Człowieka - Międzynarodowy Instytut Praw Człowieka Nowe wyzwania i problemy w XXI w. Pomimo ustanowienia wielu aktów kodyfikacyjnych i konwencji oraz związanych z tym mechanizmów kontrolnych w ramach ONZ, jak też w aspekcie regionalnym, głównie w Europie, istniejący stan ich realizacji można uznać za niewystarczający. W praktyce, żadne z państw nie realizuje praw człowieka we wszystkich zakresach i dziedzinach. Z pewnością należy udoskonalić oraz podnieść skuteczność systemu sankcji i kar za naruszanie praw człowieka oraz położyć nacisk na wczesne wykrywanie zagrożeń i naruszeń praw człowieka. Autorzy: Karol Macios Źródło: Repetytorium WOS

wos prawa czlowieka test a odpowiedzi